(1629-1696)

Król polski od 1674. Syn Jakuba, kasztelana krakowskiego, i Teofili Daniłowiczówny, wojewodzianki ruskiej, wnuczki hetmana S. Żółkiewskiego.

W latach 1646-1647 podróżował po Francji i Niderlandach, gdzie zapoznał się szczególnie z wojskową sztuką inżynieryjną. Doświadczenie wojskowe zdobywał na polu walki, służąc m.in. pod hetmanami S. Czarnieckim, J. Lubomirskim. Od 1648 walczył jako dowódca chorągwi pod Zborowem, Beresteczkiem, Żwańcem i Ochmatowem.

Dowodził własnym pułkiem, sześciotysięcznym tatarskim oddziałem posiłkowym w bitwie warszawskiej ze Szwedami (1656). W 1665 ożenił się z Marią Kazimierą d’Arquien. W tym też roku został marszałkiem koronnym. W 1666 otrzymał buławę hetmana polnego koronnego. Wziął udział w, zakończonej przegraną wojsk królewskich, bitwie z rokoszanami J.S. Lubomirskiego (rokosz Lubomirskiego) pod Mątwami. W 1667 przeprowadził kampanię przeciw wojskom tatarsko-kozackim, zakończoną zwycięską obroną Podhajec, po której mianowany został hetmanem wielkim koronnym. Po abdykacji Jana II Kazimierza (1668), zwolennik wyboru Kondeusza, protegowanego Ludwika XIV, na tron polski. W 1671 odniósł zwycięstwa nad Tatarami pod Bracławiem i Kalnikiem.

Wstąpienie na tron polski

W 1672 Turcy wystąpili z całą swą potęgą przeciwko Polsce, oblegali i zdobyli Kamieniec Podolski, podeszli pod Lwów. Jan III Sobieski nie dysponował siłami, które mógłby przeciwstawić dwustutysięcznej armii sułtana Mehmeda IV. Najazd turecki zakończył się niekorzystnym dla Rzeczypospolitej traktatem buczackim. W roku następnym Jan III Sobieski odniósł zwycięstwo pod Chocimiem nad wojskami tureckimi, co pozwoliło na częściową rewizję traktatu i przyniosło hetmanowi koronę królewską po śmierci M. Korybuta Wiśniowieckiego.

Po wstąpieniu na tron dokonał zwrotu w dotychczasowej polityce państwa. Poprzez zawarcie w Jaworowie (1675) tajnego przymierza z Francją chciał uzyskać sojusznika do walki z Brandenburgią o Prusy Wschodnie i Austrią o Śląsk. Plany królewskie po części tylko pokrzyżowały walki z Turcją, które zakończyły się bitwą i traktatem pokojowym w Żórawnie (1676). Przeciwko planom Jana III Sobieskiego wystąpiła grupa magnatów, pozostająca pod wpływami Brandenburgii i Austrii oraz Stolica Apostolska. Pod naciskiem tych sił król zawarł polsko-austriackie przymierze zaczepno-odporne, które przyniosło zwycięstwo nad Turkami pod Wiedniem (1683) oraz zobowiązywało króla, jako sygnatariusza Ligi Katolickiej, do kontynuowania wojny z Turcją. Efektem tego były dwie nieudane wyprawy przeciwko zhołdowanej przez Turków Mołdawii (1686 i 1689). W 1686 Sobieski zawarł z Rosją pokój wieczysty. Należał do najwybitniejszych wodzów Rzeczypospolitej, umiał wykorzystać wszystkie rodzaje wojsk na polu walki. Mecenas kultury i sztuki.

W osobie Sobieskiego na tronie polskim zasiadł nie tylko znakomity wódz, ale i wybitny mąż stanu. Człowiek o szerokich horyzontach, który "nie będąc z krwi królewskiej miał duszę królów". Jan III był twórcą oryginalnych i dalekosiężnych planów politycznych; niektórzy określają go jako wielkiego wizjonera. Jego talent strategiczny i dowódczy, świetne sukcesy militarne wprowadziły go do panteonu największych wodzów. Sobieski rozumiał palącą potrzebę wewnętrznej przebudowy państwa. Jednak gdybyśmy oceniali rezultaty jego panowania, to nie są one tak imponujące. Reformy państwa nie przeprowadzono, śmiałe koncepcje polityki zagranicznej legły w gruzach, a nikła energia państwa trwoniona była w zmaganiach z Turcją. Zabrakło królowi konsekwencji w działaniu, a przeszkodą nie do pokonania okazała się postawa narodu szlacheckiego. W rezultacie, mimo wiktorii wiedeńskiej, pozycja międzynarodowa Rzeczypospolitej bardzo się obniżyła.

Władca prywatnie.

Jan Sobieski urodził się w 1629 roku na zamku w Olesku. Był synem Jakuba Sobieskiego, kasztelana Krakowskiego, czyli pierwszego świeckiego senatora Rzeczypospolitej. Jego matką była Zofia Teofila z domu Daniłowicz, córka wojewody ruskiego. Był po kądzieli wnukiem hetmana Żółkiewskiego. Pochodził wprawdzie ze znakomitego i starego rodu, nie najpierwszej jednak wielkości w Rzeczypospolitej. Z tego punktu widzenia oddanie mu korony królewskiej jest ciekawym wydarzeniem w naszej historii.

Dzieciństwo i młodość spędził Jan Sobieski podobnie jak wielu chłopców z rodzin magnackich.. Jan, wraz z bratem, uczył się najpierw w słynnej szkole Nowodworskiego w Krakowie. W latach 1643 - 46 studiowali na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej, potem zaś dwa i pół roku uzupełniali edukację za granicą.

Jan Sobieski był człowiekiem wybitnym, o szerokich horyzontach i otwartym umyśle oraz nieprzeciętnej osobowości. Oprócz spraw wojska i polityki, interesowała go także nauka i literatura. Był mecenasem nauki (opiekował się astronomem J.Heweliuszem, matematykiem A.Kochańskim) oraz sztuki.

Jako trwały pomnik swych zainteresowań pozostawił Pałac w Wilanowie, pomyślany jak podstołeczna siedziba monarchy a wzniesiony w końcu XVII wieku przez nadwornego architekta królewskiego, Augustyna Locciego. Specjalni agenci artystyczni dokonywali dla króla zakupów dzieł sztuki w całej Europie (meble, malarstwo, sztuka chińska). Po śmierci króla pałac pozostał w rękach jego synów.

Swoją przyszłą żonę, Marię Kazimierę d'Arquien Jan Sobieski poznał na dworze królowej Ludwiki Marii. Znalazł się tam, w obozie Jana Kazimierza, w czasie potopu. Była to wielka miłość jego życia. Romans został przerwany, gdyż Maria poślubiła Jana Zamoyskiego. Koleje losu sprawiły jednak, że w 1665 roku Sobieski poślubił Marysieńkę, jak ją potem powszechnie nazywano. Jego listy do ukochanej uznano za perły siedemnastowiecznej epistolografii, a Jan Sobieski dzięki nim uzyskał swój wkład do literatury staropolskiej. W małżeństwie tym król dochował się trzech synów i córki. Pod koniec panowania stan zdrowia monarchy pogorszył się, król stracił całą swoją energię i najchętniej przebywał w ulubionym Wilanowie. Zmagania ze szlachtą i liczne niepowodzenia spowodowały, że Sobieski przedwcześnie zestarzał się. Pełen goryczy, okropnie osamotniony, zdziwaczały, stał się małostkowy i chciwy. Zmarł w ukochanym Wilanowie w 1696 roku.